Ενδοδοντική θεραπεία νεογιλών δοντιών. Αναδρομική μελέτη της ακτινογραφικής επιτυχίας με 12 μήνες χρόνο παρακολούθησης

Λαμπράκη Ευτυχία¹, Μαρκουλή Αντιγόνη², Χατζηδημητρίου Κωνσταντίνα³, Γκιζάνη Σωτηρία⁴

1. Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, ΕΚΠΑ

2. Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, ΕΚΠΑ

3. Παιδοδοντίατρος, Υποψήφια Διδάκτωρ, Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, ΕΚΠΑ

4. Καθηγήτρια και Διευθύντρια, Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, ΕΚΠΑ

Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, Οδοντιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Σκοπός: Η αξιολόγηση της ακτινογραφικής επιτυχίας της ενδοδοντικής θεραπείας σε δεύτερους νεογιλούς γομφίους, 12 μήνες μετά την ολοκλήρωσή της θεραπείας, καθώς και η καταγραφή των αιτιών αποτυχίας.

Υλικό και μεθοδολογία: Το δείγμα αποτέλεσαν ασθενείς, 4-10 χρονών με ελεύθερο ιατρικό ιστορικό οι οποίοι είχαν θεραπευθεί στη Μεταπτυχιακή Κλινική του Εργαστηρίου Παιδοδοντιατρικής (ΕΚΠΑ) κατά τη χρονική περίοδο 2018-2022. Οι ασθενείς είχαν ενδοδοντική θεραπεία σε τουλάχιστον έναν δεύτερο νεογιλό γομφίο και ακτινογραφικό χρόνο παρακολούθησης 12 μήνες. Τα στοιχεία που αντλήθηκαν από τα αρχεία αφορούσαν: το προσβεβλημένο δόντι και την αντίστοιχη γνάθο, το υλικό της έμφραξης των ριζικών σωλήνων και το είδος της τελικής αποκατάστασης. Η ακτινογραφική αξιολόγηση για την καταγραφή της επιτυχίας της θεραπείας πραγματοποιήθηκε από δύο ανεξάρτητους ερευνητές, με κριτήρια επιτυχίας την απουσία ακτινογραφικών παθολογικών ευρημάτων (εσωτερική/εξωτερική φλεγμονώδης απορρόφηση ρίζας, ακτινοδιαύγαση στην ακρορριζική ή μεσορριζική περιοχή).

Αποτελέσματα: Στη μελέτη συμπεριελήφθησαν δεκαεφτά ασθενείς, με μέση ηλικία τα 5.2 έτη (τ.α. 1.34) και 19 θεραπευμένους δεύτερους νεογιλούς γομφίους (17 κάτω και 2 άνω). Σε όλα τα δόντια οι ενδοδοντικές θεραπείες πραγματοποιήθηκαν σε 2 συνεδρίες, με ρίνες χειρός για τη χημικομηχανική επεξεργασία των ριζικών σωλήνων και πάστα οξειδίου του ψευδαργύρου και ευγενόλης για την έμφραξή τους. Η τελική αποκατάσταση των νεογιλών γομφίων έγινε με ανοξείδωτη στεφάνη (n=15) ή έμφραξη σύνθετης ρητίνης (n=4). Η συνολική ακτινογραφική επιτυχία 12 μήνες μετά τη θεραπεία ήταν 79% (n=15/19) με την εξωτερική απορρόφηση της ρίζας να αποτελεί τη μοναδική αιτία αποτυχίας (n=4). Παρατηρήθηκε, επίσης, σε τρεις περιπτώσεις έξοδος του εμφρακτικού υλικού, σε 2 εκ των οποίων συνυπήρχε και εξωτερική απορρόφηση της ρίζας. Τέλος, ένα περιστατικό εμφάνισε και έκτοπη ανατολή του διαδόχου προγομφίου.

Συμπεράσματα: Η ενδοδοντική θεραπεία είναι μια επιτυχής θεραπεία για τα νεογιλά δόντια, απαιτεί όμως τακτικό ακτινογραφικό έλεγχο για τον έγκαιρο εντοπισμό και την άμεση αντιμετώπιση καταστάσεων με αρνητικές επιπτώσεις στα διάδοχα μόνιμα δόντια.

Λέξεις κλειδιά: Ενδοδοντική θεραπεία, νεογιλοί γομφίοι, ακτινογραφική επιτυχία.

Endodontic treatment of primary teeth. A retrospective study of the 12-month radiographic success

Lampraki Eftychia, Markouli Antigoni, Chatzidimitriou Konstantina, Gizani Sotiria

Aim: To retrospectively evaluate the 12-month radiographic success of non-vital pulp therapy in second primary molars, and document the causes of failure.

Materials and Methods: The sample consisted of patients aged 4-10 years with a non-contributory medical history , that have been treated at the Postgraduate Clinic of the Department of Pediatric Dentistry (NKUA) between 2018-2022. Patients had undergone endodontic treatment on at least one second primary molar with a radiographic follow-up time of 12 months. Data extracted from the records included: the treated tooth and the corresponding arch, the material used for obturation and the type of final restoration. Radiographic evaluation to record the outcome of treatment was performed by two independent investigators, with success criteria being the absence of radiographic pathological findings such as internal root resorption, inflammatory root resorption and radiolucency in the apical or bifurcation area.

Results: Seventeen patients, with a mean chronological age of 5.2 years (s.d.1.34) and 19 treated second primary molars (17 lower and 2 upper) were included in the study. In all teeth, endodontic treatment had been performed in 2 visits, with hand-files for the chemomechanical instrumentation of the root canals. Zinc oxide and eugenol paste had been used for obturation and the final restorations were either stainless steel crowns (n = 15) or composite resins (n = 4). Overall radiographic success 12-months after treatment was 79% (n=15/19) with external root resorption being the only cause of failure (n=4). Periapical extrusion of the obturation material was also observed in three cases, in two of which external root resorption co-existed. Finally, one case showed ectopic eruption of the successor premolar.

Conclusions: The endodontic treatment is a successful treatment for deciduous teeth, but it requires regular radiographic monitoring for early detection and treatment of conditions with negative effects on the successor permanent teeth.

Key words: Endodontic treatment, primary molars, radiographic success

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η τερηδόνα στα νεογιλά δόντια αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες νόσους σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ επηρεάζει την ποιότητα ζωής των παιδιών και των οικογενειών τους¹. Εξελίσσεται με ταχύ ρυθμό και εάν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως προσβάλλει τον πολφό των δοντιών προκαλώντας συχνά συμπτώματα πόνου, φελγμονή και νέκρωση του πολφού οδηγώντας σε αποστήματα, τα οποία δυσχεραίνουν τη λειτουργικότητα των παιδιών σε καθημερινό επίπεδο^1,2.

Η διάγνωση και επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης τερηδονισμένων νεογιλών δοντιών, με βλάβες σε εγγύτητα ή σε επαφή με τον πολφό, επηρεάζεται τόσο από κλινικά όσο και από ακτινογραφικά κριτήρια. Τα κλινικά κριτήρια για την αρχική διάγνωση της μη αντιστρεπτής πολφίτιδας ή νέκρωσης του πολφού περιλαμβάνουν την εκδήλωση αυτόματου και παρατεταμένου πόνου που δεν υποχωρεί μετά την απομάκρυνση του ερεθίσματος αλλά με την χρήση αναλγητικών, την ύπαρξη παθολογικής ευσειστότητας ή και κινητικότητας του προσβεβλημένου δοντιού καθώς και την παρουσία ενδοστοματικού/εξωστοματικού αποστήματος ή συριγγίου. Τα ακτινογραφικά κριτήρια περιλαμβάνουν την παρουσία εσωτερικής ή εξωτερικής φλεγμονώδους απορρόφησης των ριζών του δοντιού, την ύπαρξη ακτινοδιαυγαστικής περιοχής κοντά στα ακρορρίζια ή στη μεσορριζική περιοχή, καθώς και τη λύση της συνέχειας του περιοδοντικού συνδέσμου (lamina dura)³.

Νεογιλά δόντια με ευρήματα μη αντιστρεπτής πολφίτιδας ή νέκρωσης πολφού αντιμετωπίζονται με ενδοδοντική θεραπεία εάν κριθεί ότι το δόντι μπορεί και πρέπει να παραμείνει στο φραγμό.. Η ενδοδοντική θεραπεία στα νεογιλά δόντια, περιλαμβάνει την πλήρη αφαίρεση του πολφικού ιστού, τον διακλυσμό του συστήματος των ριζικών σωλήνων με κατάλληλα αντιμικροβιακά διαλύματα όπως υποχλωριώδες νάτριο συγκέντρωσης 1-2% και στη τέλος την έμφραξή τους με βιοσυμβατά απορροφήσιμα εμφρακτικά υλικά^3,4. Ο κυριότερος στόχος της θεραπείας είναι η άμεση αντιμετώπιση των κλινικών σημείων και συμπτωμάτων του δοντιού και η διατήρησή του στο φραγμό μέχρι τη χρονική περίοδο της φυσιολογικής του απόπτωσης και αντικατάστασης από το διάδοχο μόνιμο δόντι^5,6,7.

Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν μελέτες, στις οποίες το ποσοστό επιτυχίας κυμαίνεται από 85-100%, και μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Οι περισσότερες μελέτες αφορούν την αποτελεσματικότητα διαφορετικών εμφρακτικών υλικών στην επιτυχία σε κλινικό και ακτινογραφικό επίπεδο 6,12 και 18 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας.

Η δυσκολία διεξαγωγής ξεκάθαρων συμπερασμάτων αποδίδονται στη μεγάλη ετερογένεια στις διάφορες μελέτες ως προς τη μεθοδολογία και την αξιολόγηση των τεχνικών⁷, ενώ η ποιότητα των περισσότερων αποτελεσμάτων είναι μικρής ή μέτριας αξιοπιστίας⁸. Επιπλέον, δεν υπάρχουν πολλές κλινικές μελέτες με παρόμοια και συγκρίσιμη μεθοδολογία, οι οποίες να αξιολογούν τα ακτινογραφικά ευρήματα επιτυχίας ή αποτυχίας της ενδοδοντικής θεραπείας σε νεογιλούς γομφίους καταγράφοντας τα αίτια αποτυχίας 12 μήνες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας.

Στόχος, λοιπόν, της μελέτης ήταν η αξιολόγηση της ακτινογραφικής επιτυχίας της ενδοδοντικής θεραπείας σε δεύτερους νεογιλούς γομφίους, 12 μήνες μετά την ολοκλήρωσή της, καθώς και η καταγραφή των αιτιών αποτυχίας της.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Αποτελεί αναδρομική μελέτη και περιλαμβάνει αξιολόγηση ακτινογραφιών από τα οδοντιατρικά αρχεία της Μεταπτυχιακής Κλινικής του Εργαστηρίου Παιδοδοντιατρικής, της Οδοντιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, ασθενών που είχαν υποβληθεί σε ενδοδοντική θεραπεία νεογιλών δοντιών. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τα ηθικά πρότυπα της Διακήρυξης του Ελσίνκι (WMA 2013).

Δείγμα

Το δείγμα προήλθε από τους ασθενείς της παραπάνω κλινικής, οι οποίοι είχαν υποβληθεί σε οδοντιατρική θεραπεία κατά την χρονική περίοδο 2018 με 2022. Τα κριτήρια ένταξης αποτέλεσαν ασθενείς με ελεύθερο ιατρικό ιστορικό, στους οποίους είχε πραγματοποιηθεί ενδοδοντική θεραπεία σε έναν ή περισσότερους δεύτερους νεογιλούς γομφίους (ΔΝΓ) και οι οποίοι είχαν ενημερωμένα ακτινογραφικά αρχεία παρακολούθησης τουλάχιστον 12 μηνών.

Ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα, οι οποίοι δεν έρχονταν τακτικά στις επανεξετάσεις ή για τους οποίους δεν υπήρχαν ακτινογραφικά αρχεία τουλάχιστον 12 μηνών, εξαιρούνταν από τη μελέτη.

Συλλογή δεδομένων

Αρχικά συλλέχθηκαν πληροφορίες αναφορικά με τα δημογραφικά στοιχεία των ασθενών (φύλο, ηλικία) και τα χαρακτηριστικά, τα οποία σχετίζονταν με τα δόντια: το δόντι, η γνάθος, το υλικό έμφραξης των ριζικών σωλήνων και το είδος της τελικής αποκατάστασης. Ακολούθησε η αξιολόγηση της θεραπείας μέσα από οπισθοφατνιακές ακτινογραφίες και η καταγραφή των αιτίων αποτυχίας.

Η αξιολόγηση των ακτινογραφιών πραγματοποιήθηκε από δύο ανεξάρτητους βαθμονομημένους ερευνητές, τυφλούς ως προς τα χαρακτηριστικά των ασθενών και των θεραπειών τους. Οι ερευνητές εκπαιδεύτηκαν πριν την έναρξη της μελέτης αξιολογώντας 30 ακτινογραφίες νεογιλών γομφίων, οι οποίες δεν συμπεριελήφθησαν στη μελέτη. Σε περιπτώσεις διαφωνιών οι ερευνητές συζητούσαν τα ακτινογραφικά ευρήματα προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία απόψεων. Για την καταγραφή των ευρημάτων χρησιμοποιήθηκαν τυποποιημένα έντυπα.

Κριτήρια ακτινογραφικής επιτυχίας

Ως ακτινογραφική επιτυχία θεωρήθηκε η απουσία ακτινογραφικών παθολογικών σημείων, συγκεκριμένα:

· εσωτερικής απορρόφησης των ριζών

· εξωτερικής φλεγμονώδους απορρόφησης των ριζών

· ακτινοδιαύγασης στην ακρορριζική ή μεσορριζική περιοχή

· διεύρυνση της lamina dura

Ακόμα, καταγράφηκαν οι περιπτώσεις ελλιπούς έμφραξης των ριζικών σωλήνων, εξόδου εμφρακτικού υλικού πέραν του ακρορριζίου, καθώς και περιπτώσεις έκτοπης ανατολής του διαδόχου μονίμου δοντιού.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Από το σύνολο των ασθενών της Μεταπτυχιακής Κλινικής, για τους οποίους πραγματοποιήθηκε η συλλογή των οδοντιατρικών αρχείων, στη μελέτη συμπεριελήφθησαν 17 ασθενείς (14 αγόρια και 3 κορίτσια) με μέση ηλικία τα 5.2 έτη (τυπική απόκλιση 1.34). Από τη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών, 19 ΔΝΓ αποτέλεσαν το συνολικό δείγμα της μελέτης.

Χαρακτηριστικά του δείγματος

Από τους 19 ΔΝΓ, οι οποίοι συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη, 17 (89.5%) βρίσκονταν στην κάτω και δυο (10.5%) στην άνω γνάθο, ενώ ήταν ίσα κατανεμημένοι ανάμεσα στο δεξί και αριστερό ημιμόριο κάθε γνάθου. Σχετικά με τη διάγνωση, όλοι εμφάνιζαν κλινικά και ακτινογραφικά σημεία και συμπτώματα μη αντιστρεπτής πολφίτιδας, ενώ τέσσερις (21%) είχαν προηγούμενη οδοντιατρική εργασία με έμφραξη σύνθετης ρητίνης σε εγγύτητα με τον πολφό και ένας άμεση κάλυψη (5%).

Οι ενδοδοντικές θεραπείες είχαν πραγματοποιηθεί σε 2 συνεδρίες και η χημικομηχανική επεξεργασία των ριζικών σωλήνων είχε λάβει χώρα με ρίνες χειρός. Για την έμφραξη των ριζικών σωλήνων σε όλους τους γομφίους χρησιμοποιήθηκε πάστα οξειδίου του ψευδαργύρου και ευγενόλης (Zinc Oxide Eugenol - ΖΟΕ). Η τελική αποκατάσταση έγινε άμεσα μετά την ολοκλήρωση των ενδοδοντικών θεραπειών είτε με ανοξείδωτη στεφάνη (n=15, 79%) είτε με έμφραξη σύνθετης ρητίνης (n=4, 21%). Ο πίνακας 1 παρουσιάζει αναλυτικά τα παραπάνω χαρακτηριστικά του δείγματος.

Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά του δείγματος σχετιζόμενα με το δείγμα και τη θεραπεία.

*Χαρακτηριστικά του δείγματος*	*Νεογιλοί Γομφίοι* *Ν (%)*
Οδοντική γνάθος Άνω Κάτω
	17 (89.5)
	2 (10.5)
Ημιμόριο Δεξί Αριστερό
	10 (53)
	9 (47)
Διάγνωση Μη αντιστρεπτή πολφίτιδα Πολφική νέκρωση
	19 (100)
	0 (0)
Προηγούμενη οδοντιατρική εργασία Έμφραξη σύνθετης ρητίνης Άμεση κάλυψη
	4 (21)
	1 (5)
Αριθμός συνεδριών Δύο ραντεβού
Αριθμός συνεδριών Δύο ραντεβού	19 (100)
Τελική αποκατάσταση Ανοξείδωτη στεφάνη Έμφραξη σύνθετης ρητίνης
	15 (79)
	4 (21)

Αποτελέσματα ακτινογραφικής αξιολόγησης

Η συνολική ακτινογραφική επιτυχία (Εικόνα 1) των ενδοδοντικών θεραπειών, 12 μήνες μετά την ολοκλήρωσή τους, ήταν 79%, με την κατανομή των αιτιών αποτυχίας να παρουσιάζεται στο Γράφημα 1. Ως μοναδικό αίτιο αποτυχίας των θεραπειών καταγράφηκε η εξωτερική φλεγμονώδης απορρόφηση των ριζών σε ποσοστό 21% (n=4) τρεις εκ των οποίων εντοπίζονταν σε γομφίους της κάτω γνάθου (Εικόνα 2). Η απορρόφηση αυτή θεωρήθηκε παθολογική διότι δεν συσχετιζόταν με ανατολή του διαδόχου μονίμου. Στην πλειοψηφία των γομφίων με εξωτερική απορρόφηση παρατηρήθηκε έξοδος ΖΟΕ στην ακρορριζική περιοχή (Εικόνα 3).

Έξοδος μόνο εμφρακτικού υλικού ακρορριζικά παρατηρήθηκε στην τελική ακτινογραφία, η οποία λήφθηκε άμεσα μετά την ολοκλήρωση των ενδοδοντικών θεραπειών, σε δυο (10,5%) ΔΝΓ της κάτω γνάθου, χωρίς όμως το εύρημα αυτό να συνυπάρχει με άλλα παθολογικά ευρήματα 12 μήνες μετά τη θεραπεία (Εικόνες 4, 5). Ωστόσο, στον έναν από τους δύο γομφίους παρατηρήθηκε έκτοπη ανατολή του διαδόχου προγομφίου 36 μήνες μετά την ολοκλήρωση της ενδοδοντικής θεραπείας (Εικόνα 5).

Ακόμα, ελλιπής πλήρωση των ριζικών σωλήνων παρατηρήθηκε συνολικά σε τρεις (15,8%) ΔΝΓ (1 άνω και 2 κάτω), χωρίς την ύπαρξη παθολογικών ευρημάτων ακτινογραφικά στους 12 μήνες (Εικόνες 6, 7).

Γράφημα 1. Ακτινογραφικά ευρήματα 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

α. β.

Εικόνα 1. Ακτινογραφική εικόνα επιτυχούς ενδοδοντικής θεραπείας 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας: α. αρχική ακτινογραφία, β. ακτινογραφία 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

α. β.

Εικόνα 2. Ακτινογραφική εικόνα αποτυχημένης ενδοδοντικής θεραπείας με εξωτερική φλεγμονώδη απορρόφηση των ριζών 12 μήνες μετα το πέρας της θεραπείας: α. αρχική ακτινογραφία, β. ακτινογραφία 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

α. β.

Εικόνα 3. Ακτινογραφική εικόνα αποτυχημένης ενδοδοντικής θεραπείας με εξωτερική φλεγμονώδη απορρόφηση των ριζών και έξοδο ZOE στην ακρορριζική περιοχή 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας: α. αρχική ακτινογραφία, β. ακτινογραφία 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

α. β.

Εικόνα 4. Ακτινογραφική εικόνα επιτυχούς ενδοδοντικής θεραπείας με έξοδο ΖΟΕ στην ακρορριζική περιοχή 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας: α. αρχική ακτινογραφία, β. ακτινογραφία 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

α. β. γ.

Εικόνα 5. Ακτινογραφική εικόνα επιτυχούς ενδοδοντικής θεραπείας με έξοδο ΖΟΕ στην ακρορριζική περιοχή και έκτοπη ανατολή του διαδόχου προγομφίου. α. Αρχική ακτινογραφία, β. 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας γ. 36 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας (έκτοπη ανατολή προγομφίου).

α. β.

Εικόνα 6. Ακτινογραφική εικόνα επιτυχούς ενδοδοντικής θεραπείας 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας με ελλιπή πλήρωση των ριζικών σωλήνων: α. αρχική ακτινογραφία, β. ακτινογραφία 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

α. β.

Εικόνα 7. Ακτινογραφική εικόνα επιτυχούς ενδοδοντικής θεραπείας 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας με ελλιπή πλήρωση των ριζικών σωλήνων: α. αρχική ακτινογραφία, β. ακτινογραφία 12 μήνες μετά τη θεραπεία.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Στην παρούσα αναδρομική μελέτη αξιολογήθηκε η ακτινογραφική επιτυχία των ενδοδοντικών θεραπειών σε 19 ΔΝΓ, 12 μήνες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας και καταγράφηκαν τα αίτια αποτυχίας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, επιτυχία χωρίς την παρουσία παθολογικών ακτινογραφικών ευρημάτων, παρατηρήθηκε στο 79% των θεραπειών, ενώ μόνη αιτία αποτυχίας ήταν η εξωτερική φλεγμονώδης απορρόφηση των ριζών, η οποία παρατηρήθηκε σε ποσοστό 21%, κυρίως σε γομφίους της κάτω γνάθου.

Τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας της θεραπείας που έδειξε η παρούσα μελέτη συμφωνούν με τα αντίστοιχα στη διεθνή βιβλιογραφία, κατά την οποία η κλινική και ακτινογραφική επιτυχία της ενδοδοντικής θεραπείας σε νεογιλούς γομφίους κυμαινόταν από 85% έως 100%^2,5,8,9,10.

Στα διάφορα άρθρα της βιβλιογραφίας παρατηρήθηκε διαφορά ανάμεσα στα ποσοστά κλινικής και ακτινογραφικής επιτυχίας με τα κλινικά ποσοστά να είναι υψηλότερα στην πλειοψηφία των μελετών και δεν αναγράφεται το συγκεκριμένο ποσοστό επιτυχίας με την πάροδο του χρόνου. Αναφορικά με την επίδραση των διαφορετικών εμφρακτικών υλικών στην επιτυχία της θεραπείας η βιβλιογραφία έχει δείξει ότι παρατηρείται ετερογένεια στα αποτελέσματα σχετικά με το ιδανικό υλικό πλήρωσης των ριζικών σωλήνων. Σε ορισμένες μελέτες δεν παρατηρείται στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των διαφόρων υλικών έμφραξης ως προς την μακροβιότητα και την επιτυχία των θεραπειών⁷. Στη συστηματική ανασκόπηση των Barcelos και συν.(2011), η κλινική και ακτινογραφική επιτυχία ενδοδοντικών θεραπειών με οξείδιο του ψευδαργύρου δεν εμφάνισε στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με το υδροξείδιο του ασβεστίου και κυμαινόταν από 85% έως 100%, 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας. Αντιθέτως, στη συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση των Coll και συν. (2020), βρέθηκε ότι εμφρακτικά υλικά εκλογής, στις περιπτώσεις στις οποίες επιδιώκεται η διατήρηση του νεογιλού δοντιού στο φραγμό για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από 18 μήνες, είναι η πάστα οξειδίου του ψευδαργύρου και ευγενόλης με ή χωρίς ιωδοφόρμιο^2,9.

Σύμφωνα με την κλινική μελέτη των Trairatvorakal και συν (2008) συνέκριναν τις ενδοδοντικές θεραπείες κλινικά και ακτινογραφικά σε χρονικό διάστημα έξι και δώδεκα μήνες μετά την θεραπεία. Η σύγκριση έγινε μεταξύ του φυράματος ZOE και του αντίστοιχου με βάση το ιωδοφόρμιο. Στους δώδεκα μήνες τα ακτινογραφικά αποτελέσματα έδειξαν πως δεν εμφάνιζαν σημαντική διαφορά ως προς τα υλικά¹¹. Σύμφωνα με την μελέτη των Ozalp και συν (2005) εκτιμήθηκαν οι ενδοδοντικές θεραπείες κάθε δύο μήνες κατά τη χρονική περίοδο των 18 με διαφορετικά εμφρακτικά υλικά στους ριζικούς σωλήνες με ZOE,και με αντίστοιχα σκευάσματα με βάση το ιωδοφόρμιο σε νεογιλούς γομφίους. Η κλινική και ακτινογραφική επιτυχία στους 18 μήνες ήταν 100% για τις ενδοδοντικές θεραπείες με ZOE, ενώ για τις αντίστοιχες με σκευάσματα ιωδοφορμίου ήταν 90%. Η διαφορά που καταγράφηκε μεταξύ των σκευασμάτων ήταν στατιστικά σημαντική (p< 0.05), ενώ σε όλες τις περιπτώσεις ακτινογραφικής αποτυχίας παρατηρήθηκε φλεγμονώδης απορρόφηση της ρίζας¹².

Αναφορικά με τα αίτια αποτυχίας η μελέτη μας έδειξε ότι 12 μήνες μετά το πέρας της θεραπείας παρατηρήθηκε φλεγμονώδης εξωτερική απορρόφηση σε ποσοστό 21%. Αυτό μπορεί ίσως να αποδοθεί σε πλημμελή απομάκρυνση του μικροβιακού φορτίου από το εσωτερικό των ριζικών σωλήνων πιθανόν λόγω της πολύπλοκης ανατομίας και μορφολογίας, γεγονός που δυσχεραίνει την ικανοποιητική μηχανική και χημική απομάκρυνση του⁷. Επιπλέον, στους περισσότερους γομφίους με φλεγμονώδη απορρόφηση συνυπήρχε παραμονή ΖΟΕ στην ακρορριζική περιοχή. Σύμφωνα με τους Coll και συν. (2020), η υπερέμφραξη των ριζικών σωλήνων και η έξοδος φυράματος στους περιακρορριζικούς ιστούς σχετίζεται με πιθανή μείωση της μακροχρόνιας επιτυχίας των ενδοδοντικών θεραπειών στα νεογιλά δόντια

Ωστόσο, στους γομφίους της παρούσας μελέτης, η παραμονή του φυράματος μάλλον οφειλόταν στον πιο αργό ρυθμό απορρόφησης του συγκριτικά με το ρυθμό απορρόφησης των ριζών των δοντιών. Αυτό είναι σύμφωνο με τα αποτελέσματα προηγούμενων μελετών των Coll και συν. (2020), Chen και συν. (2017) και Barcelos και συν. (2011) όπου επίσης παρατηρήθηκε αργή απορρόφηση του φυράματος ακόμα και 12 μήνες μετά το πέρας των ενδοδοντικών θεραπειών ^5,8,9. Ακόμα η παρουσία φυράματος στην ακρορριζική περιοχή έχει συσχετιστεί με πιθανή φλεγμονώδη αντίδραση των περιακρορριζικών ιστών εξαιτίας της ευγενόλης, χωρίς όμως να υπάρχουν πολλές μελέτες, στις οποίες να διερευνάται η συγκεκριμένη θέση¹⁰.

Έξοδος φυράματος ΖΟΕ στους περιακρορριζικούς ιστούς μετά την ενδοδοντική θεραπεία παρατηρήθηκε σε δύο γομφίους, χωρίς την εντόπιση παθολογικών ακτινογραφικών ευρημάτων φλεγμονής κατά την επανεξέταση των 12 μηνών. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η έξοδος φυράματος κατά τη διάρκεια της έμφραξης των ριζικών σωλήνων μπορεί να διευκολυνθεί από τη σύσταση του φυράματος, από προϋπάρχουσα απορρόφηση του φατνιακού οστού στην περιοχή των ακρορριζίων καθώς και από τον τρόπο πλήρωσης των σωλήνων^5,6,10. Στη μελέτη των Aminabadi και συν. (2020) η χρήση lentulo σε χειρολαβή χαμηλών ταχυτήτων, για την πλήρωση των ριζικών σωλήνων με φύραμα, εμφάνισε αυξημένο ποσοστό (23,3%) εξόδου υλικού στους περιακρορριζικούς ιστούς συγκριτικά με τη χειροκίνητη χρήση lentulo (22,7%) καθώς και με τη χρήση συμπυκνωτήρων (17%)⁶.

Τέλος, κατά την επανεξέταση των 24 μηνών παρατηρήθηκε τάση για έκτοπη ανατολή του διαδόχου προγομφίου σε έναν ΔΝΓ .Σύμφωνα με τις μελέτες των Barcelos και συν. (2011), Chen και συν. (2017) και Coll και συν. (2020), η παραμονή φυράματος πέραν του ακρορριζίου συσχετίστηκε με πιθανή απόκλιση του μονίμου δοντιού από τη φυσιολογική πορεία ανατολής^5,8,9. Αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι το ZOE ως φύραμα περιβαλλόταν από μια ινώδη στρώση, όταν η φλεγμονώδης διήθηση μειωνόταν, η οποία ήταν δύσκολο να απορροφηθεί, αποτελώντας πιθανό εμπόδιο για την ανατολή του μονίμου διαδόχου^13,14. Ωστόσο, χρειάζονται περισσότερες μελέτες μεγάλης αξιοπιστίας για την περαιτέρω διερεύνηση της πιθανής συσχέτισης.

Στη διεθνή βιβλιογραφία η αποτυχία των ενδοδοντικών θεραπειών, δεν συσχετίστηκε με παράγοντες όπως το είδος του δοντιού, η γνάθος εντόπισης, ο αριθμός των συνεδριών, το υγρό διακλυσμών και το είδος της τελικής αποκατάστασης^2,15. Παρόλα αυτά σε μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση αναφέρθηκε πιθανή συσχέτιση μεταξύ της αποτυχίας των ενδοδοντικών θεραπειών και της ύπαρξης έντονων ακτινογραφικών παθολογικών ευρημάτων φλεγμονής στα δόντια πριν την έναρξη της εκπόλφωσης⁸. Ωστόσο οι γομφίοι οι οποίοι συμπεριλήφθηκαν στην παρούσα μελέτη εμφάνιζαν παρόμοια αρχική ακτινογραφική εικόνα, χωρίς έντονα ευρήματα παθολογικής φλεγμονής ή απορρόφησης των ριζών και του φατνιακού οστού. Παράλληλα, ο μικρός αριθμός του δείγματος δεν επέτρεπε περαιτέρω διερεύνηση πιθανών συσχετίσεων του αποτελέσματος της θεραπείας με παράγοντες που σχετίζονται με το δόντι.

Περιορισμοί

Η παρούσα αναδρομική μελέτη διακρίνεται από ορισμένους περιορισμούς και για αυτό τα αποτελέσματα της θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή πριν την διεξαγωγή συγκεκριμένων συμπερασμάτων. Καταρχάς η συλλογή του δείγματος και των δεδομένων βασίστηκε στο υπάρχον αρχείο της μεταπτυχιακής κλινικής του πανεπιστημίου και στη λεπτομερή καταγραφή των στοιχείων των ασθενών των προηγούμενων ετών, της θεραπείας και των επανεξετάσεων που πραγματοποιήθηκαν. Λόγω αυτού, το δείγμα ήταν σχετικά μικρό, γεγονός το οποίο μπορεί να επηρέασε την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων. Επιπλέον, ο χρόνος παρακολούθησης των θεραπειών ήταν περιορισμένος, εφόσον σύμφωνα με τις παγκόσμιες οδηγίες η πρώτη ακτινογραφία μετά από θεραπεία πολφού στα νεογιλά δόντια πραγματοποιείται μετά από 12 μήνες, όταν δεν υπάρχουν παθολογικά κλινικά ευρήματα. Τέλος, η έμφραξη των ριζικών σωλήνων σε όλες τις περιπτώσεις πραγματοποιήθηκε με το φύραμα ΖΟΕ, το οποίο δεν επέτρεψε τη μελέτη και σύγκριση της συμπεριφοράς διαφόρων εμφρακτικών υλικών στην παρούσα μελέτη. Ιδανικά χρειάζονται μελέτες με μεγαλύτερο δείγμα καθώς και χρόνο παρακολούθησης μεγαλύτερο των 12 μηνών με στόχο την καλύτερη μελέτη της συμπεριφοράς των υλικών και της επιτυχίας των θεραπειών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ενδοδοντική θεραπεία με οξείδιο ψευδαργύρου και ευγενόλη αποτελεί αποτελεσματική τεχνική για τη διατήρηση νεογιλών δοντιών με μη αντιστρεπτή φλεγμονή του πολφού στο φραγμό. Απαιτεί όμως τακτικό ακτινογραφικό έλεγχο για τον έγκαιρο εντοπισμό και την άμεση αντιμετώπιση καταστάσεων με αρνητικές επιπτώσεις στους διάδοχους μονίμους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Pakkhesal M, Riyahi E, NaghaviAlhosseini A, Amdjadi P, Behnampour N. Impact of dental caries on oral health related quality of life among preschool children: perceptions of parents. BMC OralHealth. 2021;21(1):68.
Coll JA, Vargas K, Marghalani AA, Chen CY, AlShamali S, Dhar V, Crystal YO. A Systematic Review and Meta-Analysis of Nonvital Pulp Therapy for Primary Teeth. PediatrDent. 2020;42(4):256-461.
American Academy of Pediatric Dentistry. Pulp therapy for primary and immature permanent teeth. The Reference Manual of Pediatric Dentistry. Chicago, Ill.: American Academy of Pediatric Dentistry 2023:457-65.
Aly Ahmed HM. Pulpectomy procedures in primary molar teeth.Eur J Gen Dent 2014;3:3-1.
Chen X, Liu X, Zhong J. Clinical and radiographic evaluation of pulpectomy in primary teeth: a 18-months clinical randomized controlled trial. Head Face Med. 2017;13(1):12.
Aminabadi NA, AslAminabadi N, Jamali Z, Shirazi S. Primary tooth pulpectomy overfilling by different placement techniques: A systematic review and meta-analysis. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects. 2020;14(4):250-261.
Lopes LB, Calvão C, Vieira FS, Neves JA, Mendes JJ, Machado V, Botelho J. Vital and Nonvital Pulp Therapy in Primary Dentition: An Umbrella Review. J Clin Med. 2021;11(1):85.
Barcelos R, Santos MP, Primo LG, Luiz RR, Maia LC. ZOE paste pulpectomies outcome in primary teeth: a systematic review. J ClinPediatr Dent. 2011;35(3):241-8.
Coll JA, Dhar V, Vargas K, Chen CY, Crystal YO, AlShamali S, Marghalani AA. Use of Non-Vital Pulp Therapies in Primary Teeth. Pediatr Dent. 2020;42(5):337-349.
Subramaniam P, Gilhotra K. Endoflas, zinc oxide eugenol and metapex as root canal filling materials in primary molars--a comparative clinical study. J ClinPediatr Dent. 2011;35(4):365-9.
Trairatvorakul C, Chunlasikaiwan S. Success of pulpectomy with zinc oxide-eugenol vs calcium hydroxide/iodoform paste in primary molars: a clinical study. Pediatr Dent. 2008 Jul-Aug;30(4):303-8.
Ozalp N, Saroğlu I, Sönmez H. Evaluation of various root canal filling materials in primary molar pulpectomies: an in vivo study. Am J Dent. 2005 Dec;18(6):347-50.
Erausquin J, Muruzabal M. Root canal ﬁllings with zinc oxide-eugenol cement in the rat molar. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1967;24(4) : 547-558.
Woods RL, Kildea PM, Gabriel SA, Freilich LS.A histologic comparison of Hydron and zinc oxide-eugenol as endodontic ﬁlling materials in the primary teeth of dogs. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1984;58(1):82-93.
Najjar RS, Alamoudi NM, El-Housseiny AA, Al Tuwirqi AA, Sabbagh HJ. A comparison of calcium hydroxide/iodoform paste and zinc oxide eugenol as root filling materials for pulpectomy in primary teeth: A systematic review and meta-analysis. ClinExp Dent Res. 2019;5(3):294-310.